Vertrouwelijk rapport
Nieuwe mislukking overheid: omgevingswet in gevaar door ICT-problemen
De in- en uitgang van de nieuwe tunnel van de Rotterdamse baan.Beeld Phil Nijhuis
De overheid moet vrezen voor een nieuw debacle. Haperende software en oplopende kosten bedreigen een prestigieuze wet.
Bart Zuidervaart en Niels Markus13 november 2020, 1:00
Hardnekkige ICT-problemen en oplopende kosten brengen de Omgevingswet in gevaar. Dat blijkt uit twee nog vertrouwelijke rapporten, beide in handen van deze krant. De computersystemen zijn ondanks eerdere waarschuwingen nog steeds te ingewikkeld en gemeenten vrezen veel meer geld kwijt te zijn dan voorgespiegeld.
De Omgevingswet is volgens het kabinet ‘de grootste wetgevingsoperatie sinds 1848’. Het is de bedoeling dat vanaf 1 januari 2022 alle wetten en regels die nu nog de inrichting van het landschap bepalen, opgaan in deze ene wet. Burgers en bedrijven moeten straks eenvoudig vergunningen voor verbouwingen en evenementen kunnen regelen, dankzij overzichtelijke digitale bestemmingsplannen en korte procedures.
De invoering van de Omgevingswet is al diverse keren uitgesteld. Het grootste obstakel is het computersysteem waar alle betrokken instanties (gemeenten, provincies, kadaster, waterschappen) op aangesloten moeten worden. Het is cruciaal dat dit vlekkeloos werkt. “Zonder digitaal stelsel kan de wet niet in werking treden”, schreef minister Kajsa Ollongren (binnenlandse zaken) nog in mei aan de Kamer.
ICT-flops overheid kosten 1 tot 5 miljard euro per jaar
Uit een onderzoek van Bureau ICT-Toetsing (Bit), dat digitale projecten van het rijk tegen het licht houdt, blijkt dat de ICT-systemen nog altijd ontoereikend zijn. In een vorige maand verstuurd advies aan de minister staat dat Bit zich zorgen maakt ‘over de tijdige en succesvolle invoering’ van het systeem. ‘Kritieke onderdelen (...) zijn niet af en niet voldoende beproefd.’ Het is twijfelachtig of de wet in 2022 kan worden ingevoerd. Nieuw uitstel ligt op de loer.
Pijnlijk voor het ministerie is dat Bit al in 2017 harde kritiek uitte op de Omgevingswet. Toen klonk het verwijt dat het computersysteem te ingewikkeld was en ‘tot problemen zal leiden’. Nu, drie jaar later, vindt de waakhond de ICT-infrastructuur ‘nog steeds complex’.
De overheid heeft inmiddels een bedenkelijke reputatie op ICT-gebied. Het ging eerder mis bij politiesysteem C2000, de ov-chipkaart, het UWV en de NVWA. Een Kamercommissie onder leiding van VVD’er Ton Elias oordeelde in 2014 keihard over ICT bij de overheid. De flops kosten 1 tot 5 miljard euro per jaar. Als reactie op de onderzoekscommissie werd Bit opgericht.
Weinig inkomsten tegenover de kosten
Het ministerie wil inhoudelijk niet reageren op de nieuwe kritiek. Volgende week dinsdag wordt de Tweede Kamer geïnformeerd.
Een bijkomend probleem is dat de rekening van de invoering van de wet inmiddels hoog oploopt. KPMG heeft becijferd dat de totale ‘transitiekosten’ voor de betrokken instanties tot 2029 1,5 tot 1,8 miljard euro bedragen. Gemeenten moeten het leeuwendeel betalen (1,2 tot 1,5 miljard).
Daarnaast vrezen de gemeenten structureel geld kwijt te zijn als de wet eenmaal in werking is. Uitgangspunt van de wet is dat de kosten moeten opwegen tegen de baten. Gemeenten hebben kosten aan personeel, voorlichting en ICT, maar daar staan weinig inkomsten tegenover. Wethouders hebben de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in september opgeroepen om met het kabinet te onderhandelen over extra geld. Minister Ollongren zei eerder dat zij de zorgen van de gemeenten herkent.
Het KPMG-rapport ligt in conceptversie op het ministerie. Een woordvoerder laat weten dat er ook andere onderzoeken lopen waardoor er nog geen ‘integraal beeld’ is van de totale kosten. Mochten gemeenten in problemen komen, dan wordt in een ‘open gesprek’ naar oplossingen gezocht.
De Tweede Kamer debatteert op 25 november over de Omgevingswet. Het KPMG-rapport zal vermoedelijk pas later openbaar worden.